Paweł Beręsewicz

Noskawery

Czym są tytułowe noskawery? Czymś, bez czego nie może obyć się większość koleżanek Zuzi, jeśli chcą podążać za modą. No i koniecznie muszą to być markowe gadżety z logo znanego projektanta mody Benettiego, a nie podróby z Bidla. Bo tylko takie nosi Jaskson Beever – piosenkarz, bożyszcze nastolatek…

Ten, kto nie ma noskawera, nie należy do paczki i jest jednym z Niezaproszonych na urodziny Małgosi Pawłowskiej. A O ile Zapraszanych po raz pierwszy przepełniało jezioro szczęścia, o tyle rozpacz tych, którzy po zaznaniu rozkoszy Zapraszania zostawali z klubu usunięci, można porównać do oceanu…

62-stronicowa książka Pawła Beręsewicza została nagrodzona w III Konkursie Literackim im. Astrid Lindgren na współczesną książkę dla dzieci. Dotyka tematu znanemu dziecku – odrzucenia przez grupę rówieśniczą z powodu niepodążania za modą, nieupodabniania się do idoli. Ale to tylko jeden z wątków. Drugi wiąże się z postacią projektanta mody, który pod wpływem snu opatentowuje pokrowce na nos (po angielsku nose cover, co dało początek polskiemu określeniu noskawer), i jego marketingowcem zwanym Magikiem, który dzięki sprytnym sztuczkom rozreklamowuje towar na całym świecie (wykorzystując do tego m.in. znanego piosenkarza Jacksona Beevera). Na ile jest to skuteczne, świadczy fakt, że noskawer pojawia się na nosie osła w kolejnej części Shreka (by ognisty oddech jego małżonki nie opalił mu nosa), powstaje nowa wersja Pinokia, w której pajacyk przestaje kłamać, bo zabrakło mu pieniędzy na coraz to większe noskawery, na rynku pojawia się kolekcja lalek Barbie z ochraniaczami na nos, a firma Lego projektuje specjalny trójkątny element do doczepiania na nosach jej klockowym bohaterom.

Walory wychowawcze tej książki, adresowanej już do 10-latków, są nie do przecenienia. Młody człowiek zaczyna bowiem pojmować mechanizmy rządzące reklamą, dostrzega sposoby manipulowania ludźmi, w tym dostarczania ludziom argumentów na to, że to coś jest do czegoś potrzebne, tak aby każdy przed sobą mógł się tłumaczyć, że kupuje z rozsądku, a nie z bezmyślnej chęci podążania za modą. Przygląda się także relacjom między kolegami i koleżankami.

Marcin Kozioł

Skrzynia władcy piorunów

Powieść młodzieżowa Skrzynia władcy piorunów to świetny przykład realizacji dewizy Ignacego Krasickiego Bawić, ucząc. Otóż młody czytelnik zostaje wciągnięty w wir wydarzeń z aferą kryminalną w tle, której główną „bohaterką” jest tajemnicza skrzynia należąca do Nikoli Tesli, genialnego wynalazcy serbskiego pochodzenia. Rzecz dzieje się w dwóch planach czasowych. Pierwszy to współczesna rzeczywistość, kiedy odbiorca towarzyszy czternastoletniej Julii poruszającej się na wózku, jej sympatii – Tomowi, i przeuroczemu labradorowi Biszkoptowi zwanemu Spajkiem, który nie tylko jest świetnie wyszkolonym opiekunem swej niepełnosprawnej pani, ale także doskonale rozumie ludzki język. Ma też pewną tajemnicę – pamięta wiele sytuacji i wydarzeń ze swoich poprzednich wcieleń, na przykład gdy nosił imię Buddy i mieszkał w Waszyngtonie. W Białym Domu. Ale niezwykłe zdolności to nie tylko jego domena. Okazuje się, że Tom – przyjaciel Julii, podobnie jak jego zaginiony tata, dziecięcy psycholog, mają niezwykły dar – są synestetykami, czyli liczby wywołują u nich skojarzenia z kolorami, niektóre wyrazy przywołują wspomnienia zapachów lub barw, a czas ma przestrzenną formę i wiruje w specyficzny sposób.

Drugi plan to historia, która rozpoczyna się w małej wiosce Smiljan na terenie dzisiejszej Chorwacji nocą 9 lipca 1856 roku, kiedy Na niewielki biały dom usytuowany tuż obok kościoła spadały gęste strugi deszczu […] Grzmiało. I to jak! W takich to okolicznościach, przy wtórze piorunów, przyszedł na świat chłopiec nazwany przez rodziców Nikolą, a przez przyjmującego poród lekarza Władcą Piorunów. Przezwisko to okaże się – już kilka lat później – wróżbą na przyszłość. Młody Tesla bowiem od najmłodszego wieku wykazywał się zarówno wielką inteligencją, odwagą, jak i spostrzegawczością. I chociaż pierwsze eksperymenty nie należały do udanych (skok z parasolem ojca, zakończony upadkiem z wysokości), to nie rezygnował z działań – tworząc na przykład silnik wykorzystujący pracę szesnastu chrabąszczy. Już jako dziecko miewał wizje swoich wynalazków, które realizował w starszym wieku – na przykład pięciopłatkowej turbiny wodnej.

Nic zatem dziwnego, że gdy tata Toma trafia na aukcji internetowej na skrzynię, w której, jak się okazuje, znalazły się zapiski i pamiątki Nikoli Tesli z lat dziecięcych, staje się ona celem rabusiów, a on sam zostaje porwany. I tu zaczyna się cała historia – opowiedziana żywo, z humorem i barwnie.

Zuzanna Orlińska

Biały Teatr panny Nehemias

Lata 80. ubiegłego wieku to czasy młodości rodziców współczesnych nastolatków. Nie każdy z nich jednak zna realia tego trudnego okresu tuż po zakończeniu stanu wojennego, gdy sklepy świeciły pustką, a kupno wędliny możliwe było zazwyczaj w okolicach świąt, kiedy w szkole obowiązkowa była nauka języka rosyjskiego połączona z „wychowaniem obywatelskim”, uczniów rozliczano z obecności na pochodach pierwszomajowych, toczył się proces w sprawie Grzegorza Przemyka i doszło do porwania księdza Jerzego Popiełuszki.

Aby przybliżyć tę najnowszą przecież historię, warto polecić młodzieży książkę Zuzanny Orlińskiej Biały Teatr panny Nehemias. Bohaterką jest Katarzyna (nie Kasia, Kaśka ani Kasieńka, ale właśnie Katarzyna), uczennica szóstej klasy szkoły podstawowej, która z nakazu szkoły noszącej imię Dąbrowszczaków (biorących udział w wojnie w Hiszpanii w latach 1936‒1939) razem z przyjaciółką Elką trafia do ponurego, owianego tajemnicą mieszkania rodziny weterana hiszpańskiej wojny domowej, pań o nazwisku Nehemias. Młodsza z nich, Ida, była kiedyś uznaną śpiewaczką, teraz opiekuje się matką Diną.

Do obowiązków dziewcząt należy przynoszenie obiadów i sprzątanie. Elka dość szybko rezygnuje z udziału w tym „czynie społecznym”, natomiast Katarzyna przyciągana tajemniczą siłą regularnie odwiedza panie Nehemias. Podczas jednej z wizyt udaje jej się zajrzeć do szafy w pokoju panny Idy, gdzie pod peruką z japońskim kokiem odkrywa tajemnicze pudełeczko. Jeszcze nie wie, że to znalezisko odmieni jej życie.

I w tym momencie w bardzo realistyczny świat powieści wkrada się metaforyczna opowieść o Białym Teatrze jako przedmiocie, który uzależnia, odbiera wolność myślenia i zniewala, a nawet pozbawia talentu, jakim w przypadku panny Nehemias jest piękny głos. Czarowi tego pudełeczka ulega najpierw Katarzyna, potem Elka, nawet Czarek, kolega bohaterek, mimo że nie ma z nim bezpośrednio do czynienia, również odczuwa jego negatywny wpływ.