Nowa podstawa programowa z języka polskiego
Podstawa programowa przedmiotu język polski dla szkoły podstawowej do pobrania tutaj:
Podstawa programowa przedmiotu język polski dla szkoły ponadpodstawowej do pobrania tutaj:
Najważniejsze dla polonisty treści zawarte w preambule do nowej podstawy programowej
Cele kształcenia w szkole podstawowej
1) wprowadzanie uczniów w świat wartości, w tym ofiarności, współpracy, solidarności, altruizmu, patriotyzmu i szacunku dla tradycji, wskazywanie wzorców postępowania i budowanie relacji społecznych, sprzyjających bezpiecznemu rozwojowi ucznia (rodzina, przyjaciele);
2) wzmacnianie poczucia tożsamości indywidualnej, kulturowej, narodowej, regionalnej i etnicznej;
3) formowanie u uczniów poczucia godności własnej osoby i szacunku dla godności innych osób;
4) rozwijanie kompetencji, takich jak: kreatywność, innowacyjność i przedsiębiorczość;
5) rozwijanie umiejętności krytycznego i logicznego myślenia, rozumowania, argumentowania i wnioskowania;
6) ukazywanie wartości wiedzy jako podstawy do rozwoju umiejętności;
7) rozbudzanie ciekawości poznawczej uczniów oraz motywacji do nauki;
8) wyposażenie uczniów w taki zasób wiadomości oraz kształtowanie takich umiejętności, które pozwalają w sposób bardziej dojrzały i uporządkowany zrozumieć świat;
9) wspieranie ucznia w rozpoznawaniu własnych predyspozycji i określaniu drogi dalszej edukacji;
10) wszechstronny rozwój osobowy ucznia przez pogłębianie wiedzy oraz zaspokajanie i rozbudzanie jego naturalnej ciekawości poznawczej;
11) kształtowanie postawy otwartej wobec świata i innych ludzi, aktywności w życiu społecznym oraz odpowiedzialności za zbiorowość;
12) zachęcanie do zorganizowanego i świadomego samokształcenia opartego na umiejętności przygotowania własnego warsztatu pracy;
13) ukierunkowanie ucznia ku wartościom.
Główne umiejętności rozwijane w trakcie kształcenia w szkole podstawowej:
1) sprawne komunikowanie się w języku polskim oraz w językach obcych nowożytnych; [...]
3) poszukiwanie, porządkowanie, krytyczna analiza oraz wykorzystanie informacji z różnych źródeł;
4) kreatywne rozwiązywanie problemów z różnych dziedzin ze świadomym wykorzystaniem metod i narzędzi wywodzących się z informatyki, w tym programowanie;
5) rozwiązywanie problemów, również z wykorzystaniem technik mediacyjnych;
6) praca w zespole i społeczna aktywność;
7) aktywny udział w życiu kulturalnym szkoły, środowiska lokalnego oraz kraju.
Prymarna rola języka polskiego w podstawie programowej kształcenia ogólnego
W procesie kształcenia ogólnego szkoła podstawowa na każdym przedmiocie kształtuje kompetencje językowe uczniów oraz dba o wyposażenie uczniów w wiadomości i umiejętności umożliwiające komunikowanie się w języku polskim w sposób poprawny i zrozumiały.
Główne zadanie - nauka czytania i krytycznego odbioru informacji
Zadaniem szkoły podstawowej jest wprowadzenie uczniów w świat literatury, ugruntowanie ich zainteresowań czytelniczych oraz wyposażenie w kompetencje czytelnicze potrzebne do krytycznego odbioru utworów literackich i innych tekstów kultury.
W procesie kształcenia i wychowania szkoła wskazuje rolę biblioteki (szkolnej, publicznej, naukowej i in.) oraz zachęca do podejmowania indywidualnych prób twórczych.
Ważne jest, aby zainteresować ucznia czytaniem na poziomie szkoły podstawowej. Uczeń powinien mieć zapewniony kontakt z książką, np. przez udział w zajęciach, na których czytane są na głos przez nauczycieli fragmenty lektur, lub udział w zajęciach prowadzonych w bibliotece szkolnej. W ten sposób rozwijane są kompetencje czytelnicze, które ukształtują nawyk czytania książek również w dorosłym życiu.
Szkoła ma również przygotowywać ich do dokonywania świadomych i odpowiedzialnych wyborów w trakcie korzystania z zasobów dostępnych w internecie, krytycznej analizy informacji, bezpiecznego poruszania się w przestrzeni cyfrowej, w tym nawiązywania i utrzymywania opartych na wzajemnym szacunku relacji z innymi użytkownikami sieci.
Indywidualizacja wymagań
Szkoła oraz poszczególni nauczyciele podejmują działania mające na celu zindywidualizowane wspomaganie rozwoju każdego ucznia, stosownie do jego potrzeb i możliwości.
Uczniom z niepełnosprawnościami, w tym uczniom z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, nauczanie dostosowuje się do ich możliwości psychofizycznych oraz tempa uczenia się. Wybór form indywidualizacji nauczania powinien wynikać z rozpoznania potencjału każdego ucznia. Nauczyciel powinien tak dobierać zadania, aby z jednej strony nie przerastały one możliwości ucznia (uniemożliwiały osiągnięcie sukcesu), a z drugiej nie powodowały obniżenia motywacji do radzenia sobie z wyzwaniami.
W stronę wartości
Kształcenie i wychowanie w szkole podstawowej sprzyja rozwijaniu postaw obywatelskich, patriotycznych i społecznych uczniów. Zadaniem szkoły jest wzmacnianie poczucia tożsamości narodowej, przywiązania do historii i tradycji narodowych, przygotowanie i zachęcanie do podejmowania działań na rzecz środowiska szkolnego i lokalnego, w tym do angażowania się w wolontariat.
Szkoła dba o wychowanie dzieci i młodzieży w duchu akceptacji i szacunku dla drugiego człowieka, kształtuje postawę szacunku dla środowiska przyrodniczego, w tym upowszechnia wiedzę o zasadach zrównoważonego rozwoju, motywuje do działań na rzecz ochrony środowiska oraz rozwija zainteresowanie ekologią.
Metoda projektu
Duże znaczenie dla rozwoju młodego człowieka ma nabywanie kompetencji społecznych, takich jak komunikacja i współpraca w grupie, w tym w środowiskach wirtualnych, udział w projektach zespołowych lub indywidualnych oraz organizacja i zarządzanie projektami.
Metoda projektu zakłada znaczną samodzielność i odpowiedzialność uczestników, co stwarza uczniom warunki do indywidualnego kierowania procesem uczenia się. Wspiera integrację zespołu klasowego, w którym uczniowie, dzięki pracy w grupie, uczą się rozwiązywania problemów, aktywnego słuchania, skutecznego komunikowania się, a także wzmacniają poczucie własnej wartości.
Metoda projektu wdraża uczniów do planowania oraz organizowania pracy, a także dokonywania samooceny.
Projekty swoim zakresem mogą obejmować jeden lub więcej przedmiotów. Pozwalają na współdziałanie szkoły ze środowiskiem lokalnym oraz na zaangażowanie rodziców uczniów.
Projekty mogą być wykonywane indywidualnie lub zespołowo.
Uczniowie podczas pracy nad projektami powinni mieć zapewnioną pomoc nauczyciela – opiekuna.
Nauczyciele korzystający z metody projektu mogą indywidualizować techniki pracy, różnicując wymagania.
Wyboru treści podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, które będą realizowane metodą projektu, może dokonywać nauczyciel samodzielnie lub w porozumieniu z uczniami.
Projekt, w zależności od potrzeb, może być realizowany np. przez tydzień, miesiąc, semestr lub być działaniem całorocznym. W organizacji pracy szkoły można uwzględnić również takie rozwiązanie, które zakłada, że w określonym czasie w szkole nie są prowadzone zajęcia z podziałem na poszczególne lekcje, lecz są one realizowane metodą projektu.
Przy realizacji projektu wskazane jest wykorzystywanie technologii informacyjno-komunikacyjnych.
Założenia nowej podstawy programowej z języka polskiego (fragmenty prezentacji dr. hab. A. Waśki, Autora podstawy)
Język polski jest przedmiotem pełniącym kluczową funkcję w edukacji szkolnej.
Podstawa programowa kadzie nacisk na społeczny wymiar i funkcje literatury oraz wychowawcze funkcje języka polskiego jako przedmiotu wprowadzającego ucznia w kulturę narodową.
Umiejętności polonistyczne pozostają jednym z elementów najważniejszych, ale nie są już celem bezwzględnie najważniejszym ani jedynym.
Kompetencje i umiejętności przekazywane uczniowi w nauczaniu szkolnym trzeba rozumieć jako praktyczne zastosowanie wiedzy zdobywanej przez ucznia w planowym i zorganizowanym procesie kształcenia.
Nowa podstawa programowa przywraca należną wartość celom poznawczym nauczania.
Treści szkolnego nauczania języka polskiego i literatury ojczystej powinny obejmować (w odpowiednim wyborze i proporcjach): elementy dziedzictwa literackiego i kulturowego, osiągnięcia kultury współczesnej.
Właściwy model nauczania języka i literatury opiera się na ponadczasowym dialogu czytelników z pisarzami w stale zmieniającej się, ale zarazem wciąż tej samej rzeczywistości kultury.
Konstrukcja podstawy programowej języka polskiego dla szkoły podstawowej wynika z założenia, że treści nauczania powinny obejmować fundamenty głównych, najlepiej utrwalonych i najmniej podatnych na dezaktualizację nauk o literaturze i języku.
W podstawie programowej języka polskiego dla szkoły podstawowej, której zadaniem jest wyrobienie elementarnych sprawności w zakresie: mówienia, czytania, pisania, rozumienia tekstów, dominuje nastawienie pragmatyczne. Pragmatyczny wymiar podstawy programowej języka polskiego dla II etapu edukacyjnego wyraża się poprzez obecność w niej: podstawowych treści z zakresu gramatyki języka polskiego, elementów poetyki, elementów retoryki.
Historia literatury w szkole podstawowej powinna być obecna w ograniczonym zakresie, w ramach komentarza do omawianych na lekcjach lektur obowiązkowych. Nazwy i wybrane cechy epok i prądów powinny się pojawiać, zwłaszcza w klasach VII i VIII, w ramach przygotowania do nauki w liceum i wyrabiania elementarnej orientacji historyczno-kulturowej tych uczniów, którzy wybiorą szkołę branżową.
Nowa podstawa programowa języka polskiego świadomie wyodrębnia w swojej strukturze kształcenie literackie (I.1. Czytanie utworów literackich) od kształcenia kulturowego (I.2. Odbiór tekstów kultury). Ważnym celem nauczania w nowej podstawie programowej języka polskiego jest ukazywanie sensu i wyrobienie umiejętności odróżniania utworów reprezentujących poziom dzieła sztuki literackiej (nowatorskich, oryginalnych, uniwersalnych artystycznie i poznawczo) od tekstów użytkowych bądź utworów czysto rozrywkowych.
Uczeń szkoły podstawowej powinien otrzymywać elementarne rozeznanie w systemie rodzajów i gatunków literackich.
Kształcenie literackie jest wprowadzeniem do kształcenia kulturowego.
Dostarczaniu podstaw intelektualnych do odbioru dzieł literackich i artystycznych (w tym odpowiednich pojęć i terminów) powinna w największym możliwym stopniu towarzyszyć nauka wierszy na pamięć oraz ich recytacja, w której ćwiczenie właściwej artykulacji głosowej powinno się opierać na przemyślanej interpretacji recytowanych utworów, zgodnej z ich tematyką i stylem.
Przekazanie podstawowych wiadomości z gramatyki języka polskiego jest prymarnym zadaniem nauczania języka polskiego w szkole podstawowej.
Kierowanie uwagi uczniów na rolę języka w komunikacji społecznej powinno w praktyce uczyć unikania nieporozumień w kontaktach międzyludzkich poprzez właściwe formułowanie intencji wypowiedzi przez nadawcę i postawę szacunku dla odbiorcy wypowiedzi.
Uczeń powinien kończyć szkołę podstawową: z umiejętnością płynnego czytania na głos (z odpowiednia artykulacją, dykcją, akcentowaniem i przestankowaniem), ze sprawnością czytania cichego umożliwiającą łatwe przyswajanie sobie lektur, w tym tekstów dłuższych i pozycji książkowych.
Szkoła podstawowa ma uczyć w praktycznym ujęciu ortografii oraz interpunkcji. Należałoby także wrócić w młodszych klasach do ćwiczenia kaligrafii.
Konieczne jest dowartościowanie dobrej praktyki systematycznego prowadzenia zeszytów przez uczniów, okresowe kontrolowanie zeszytów przez nauczycieli i częste zadawanie różnego rodzaju prac pisemnych.
W tworzeniu wypowiedzi własnych w mowie i w piśmie nowa podstawa programowa języka polskiego odwołuje się wprost do klasycznej retoryki.
W odniesieniu do prac pisemnych nowa podstawa programowa języka polskiego kładzie nacisk na naukę poprawnej konstrukcji akapitów (jako spójnych wewnętrznie składników wywodu) i podziału tekstu na akapity odzwierciedlającego logiczny tok myślenia autora.
Tworzenie wypowiedzi jest funkcjonalnie powiązane z kształceniem literackim i kulturowym. Uczeń powinien wykazać się umiejętnością wykorzystania wiedzy literacko-kulturowej w budowaniu dłuższych wypowiedzi, w tym wypowiedzi z zakresu treści nauczania wskazanych w nowej podstawie programowej języka polskiego.
Zadaniem wychowawczym szkoły jest propagowanie stylu życia opartego na stałej, samodzielnej aktywności umysłowej. Do głównych rodzajów tej aktywności należą: poznawanie kultury, obserwacja i rozumienie współczesnego życia społecznego, realistyczna refleksja nad sobą i własną rolą w środowisku rodzinnym, szkolnym i społecznym.
Wśród lektur obowiązkowych dominują utwory dobrze znane i zadomowione w użytku szkolnym, w tym dzieła z klasyki polskiej i obcej. Wyborem tym kierowała tradycja szkolna i powszechne przekonanie o niekwestionowanej wartości wskazanych dzieł.
Nowa podstawa programowa języka polskiego, ustanawiając obowiązek omawiania lektur z historycznoliterackiego kanonu, w sposób zamierzony stawia nauczycieli przed zadaniem nowej interpretacji starych tekstów. Od nauczycieli wymaga się tutaj zastosowania metody, która w hermeneutyce nosi nazwę „fuzji horyzontów”. W punkcie wyjścia polega to na odnajdywaniu płaszczyzny, na której doświadczenia własne uczniów mogą się łączyć z doświadczeniami bohaterów literackich lub problematyką czytanych lektur (z innych epok).
Wskazówki do pracy zwarte w Komentarzu do podstawy programowej (dr Wioletty Kozak,
Autorki podstawy)
W pierwszym obszarze nowej podstawy „Kształceniu literackim i kulturowym” zmieniono przede wszystkim sposób podejścia do czytania tekstu literackiego, wynikający z dotychczasowego nieprecyzyjnego określenia działań analitycznych i interpretacyjnych. Autorom nowej podstawy programowej przyświecała idea łączenia różnych metodologii w organizowaniu dialogu ucznia z tekstami literackimi i innymi tekstami kultury. Tego typu możliwości czytania stwarza m.in. hermeneutyczna koncepcja lektury. Proces pracy z tekstem ma trzy etapy:
dokonanie przez czytelnika projektu sensu całości (co w uproszczony sposób można określić jako odczytanie ze zrozumieniem tekstu czy „przełożenie” jego języka na własny;
działania interpretacyjne;
aplikacja - urzeczywistnienie się tekstu w odbiorze.
O hermeneutycznej koncepcji literatury więcej w zakładce >> Metodyczne ABC
W drugim obszarze nowej podstawy „Kształcenie językowe” autorzy powracają do podstawowego celu szkolnej edukacji, czyli kształcenia językowego, rozumianego jako nauka o gramatyce, zróżnicowaniu języka, komunikacji językowej i kulturze języka oraz ortografii i interpunkcji.
Celem kształcenia językowego nie jest jedynie transmisja wiedzy o gramatyce i regułach językowych, ale przede wszystkim praktyczne jej zastosowanie, funkcjonalne prowadzenie refleksji nad zagadnieniami gramatycznymi w ścisłym związku z rozwijaniem kompetencji językowej i komunikacyjnej.
W trzecim obszarze „Tworzenie wypowiedzi” dodano jako autonomiczną część „Elementy retoryki”.
Znajomość retoryki pozwoli logicznie konstruować zdania, świadomie używać środków językowych, umiejętnie argumentować, prawidłowo wymawiać, intonować i akcentować frazy językowe, czy wreszcie właściwie komponować swoją wypowiedź.
Uczenie retoryki to przysposabianie do wypowiedzi sytuacyjnej, kontekstowej, to także tworzenie takiej wypowiedzi, która ma dotrzeć do umysłu odbiorcy zgodnie z intencją nadawcy.
Zgodnie z tymi założeniami uczeń powinien:
1) mieć świadomość tego, jak rzeczywistość ukazywana jest w języku i jak język oraz różne formy przekazu wpływają na sposób postrzegania rzeczywistości (w tym istotne jest zwłaszcza uczenie umiejętności dobierania słów, które pozwalają adekwatnie wyrażać przeżycia);
2) znać techniki komponowania tekstów rozumianych jako świadomie uporządkowany zbiór znaków, które pełnią określoną funkcję i prowadzą do określonego celu;
3) umieć korzystać ze zbioru środków, strategii oraz technik perswazyjnych i argumentacyjnych w dochodzeniu do wniosków, a więc znać mechanizmy perswazji i manipulacji, a także sposoby oddziaływania na ludzi.
Nowa podstawa bardzo silnie eksponuje także problematykę samokształcenia, wyodrębniając poświęcony jej osobny obszar wymagań ogólnych i szczegółowych.
Szczególne miejsce w procesie edukacyjnym zajmuje rozwijanie umiejętności samodzielnego docierania do informacji, dokonywania ich selekcji, syntezy oraz wartościowania, rzetelnego korzystania ze źródeł wiedzy oraz szacunek dla cudzej własności intelektualnej.
Kształcenie nawyków systematycznego uczenia się, porządkowanie zdobytej wiedzy i jej pogłębianie to kolejne istotne elementy samokształcenia. W tym zakresie ważną rolą szkoły jest zachęcanie do samodzielnego rozwijania uzdolnień uczniów poprzez udział w różnych formach poszerzania wiedzy oraz rozwijanie umiejętności samodzielnej prezentacji wyników swojej pracy, w tym rozwijanie umiejętności efektywnego posługiwania się technologią informacyjną w poszukiwaniu, porządkowaniu i wykorzystywaniu pozyskanych informacji.
Wymagania dotyczące samokształcenia akcentują nie tylko umiejętne zastosowanie wiedzy, ale przede wszystkim samodzielność w organizowaniu sobie warsztatu pracy: poszukiwanie źródeł informacji, przyswajanie nowej wiedzy i wyrabianie sprawności umysłowych oraz praktycznych.
Wnioski i rekomendacje dla nauczycieli
Głównymi założeniami nowej podstawy programowej języka polskiego są:
1. Wybór tekstów literackich stanowiących punkt wyjścia do refleksji, prowadzących ucznia do zintegrowanego rozwoju oraz zakorzenienia w tradycji i kulturze narodowej, a także w wartościach.
2. Funkcjonalne podejście do nauki o języku oraz integralne traktowanie zagadnień języka i komunikacji, literatury i kultury w wyniku postrzegania języka nie tylko jako narzędzia komunikacji, ale najważniejszego składnika kultury.
3. Systemowe wprowadzenie elementów retoryki w rozumieniu oratorsko-komunikacyjnym (nastawionym na sztukę rozmowy oraz dialog obejmujący naukę słuchania, zadawania pytań, rzeczowego formułowania i odpierania argumentów itp.) oraz retoryczno-kompozycyjnym (polegającym na nauczaniu wyrażania i interpretowania komunikatów w mowie i na piśmie w sposób zrozumiały dla odbiorcy, uporządkowany pod względem logicznym i kompozycyjnym, rzeczowy oraz poprawny językowo w pełnym zakresie kontekstów społecznych i kulturowych).
4. Wyeksponowanie samokształcenia uczniów jako umiejętności samodzielnego organizowania sobie warsztatu pracy, docierania do informacji, dokonywania ich selekcji, syntezy oraz wartościowania, rzetelnego korzystania ze źródeł wiedzy z poszanowaniem cudzej własności intelektualnej.
Ponadto:
W czasie lekcji poświęconych literaturze i kulturze dobrze byłoby wrócić do koncepcji swobodnej ekspresji plastycznej, dramatycznej, ruchowej.
Szczególne znaczenie z punktu widzenia celów, jakie wyznacza nowa podstawa programowa, ma umiejętne wykorzystanie eksplikacji tekstu czy rozmowy i dialogu jako metod nauczania. Jest to dialog, który przebiega między osobami uczestniczącymi w procesie dydaktycznym: nauczycielem i uczniami, samymi uczniami, tworząc także triadę: nauczyciel – uczniowie – teksty kultury.